W dziale tym zgromadzono podstawowe dane i informacje dotyczące różnych typów jaskiń przede wszystkim ze względu na ich budowę morfologiczną przy uwzględnieniu geologii podłoża skalnego w których powstały. W tej grupie ujęto jaskinie lawowe i gipsowe zarówno największe na świecie jak i przegląd pozostałych dużych w innych krajach. Również ujęto tu jaskinie o szczególnym charakterze wyróżniającym je się spośród wielu innych z powodu ciekawej budowy, nieprzeciętnych gabarytów. Ta grupa obejmuje jaskinie o avenowym (studniowym) przebiegu oraz największe sale, zarówno samodzielnie występujące jak i stanowiące pewną część systemu jaskiniowego. Ostatnia część obiektów to te związane ze środowiskiem wodnym czyli jaskinie nadmorskie, nieraz całkowicie wypełnione wodą morską oraz jaskinie wodne całkowicie lub w znacznej części zalane wodą.
Łatwo zauważyć, że na terenie Polski nie ma tak dużych obiektów jaskiniowych aby je zmieścić w tych kategoriach. Niemniej warto ich istnienie zaznaczyć.
Najgłębsza studnia wewnątrz jaskiniowa znajduję się w jaskini Śnieżna Studnia w Tatrach Zachodnich to Studnia Wazeliniarzy o głębokości 250 m.
Największa sala to Sala Fakro w jaskini Mała w Mułowej w Tatrach Zachodnich o wymiarach w metrach: dług. 85 szer. 20 -30 wys. 90, kubatura ok. 150000 metry sześcienne. Ostatnio odkryta Sala Mastodonta w Jaskini Niedźwiedziej w Sudetach posiada wymiary w metrach: dług. 140 szer. 20 wys. do 30, kubatura ok. 80000 metry sześcienne.
Najdłuższym syfonem jest Syfon Warszawiaków, który znajduje się w jaskini Kasprowej Niżnej w Tatrach Zachodnich, jego długość to 333 m. Syfon ten znajduje się w tz. „partiach mokrych” z wieloma syfonami o łącznej długości 657 m.
Najgłębszy syfon znajduje się w jaskini Miętusiej na dnie Ciasnych Kominów w Tatrach Zachodnich, jego głębokość to 70 m. Syfon ten łączy się z syfonem w równoległych Wielkich Kominach, całkowita zmierzona długość tego ciągu wodnego to 265 m.
Najdłuższe jaskinie gipsowe
| nr |
nazwa jaskini |
dług/km |
deniw/m |
położenie jask. |
| 1 |
Optymistyczna |
232 |
15 |
Ukraina, Ternopil |
| 2 |
Ozerna |
127,8 |
35 |
Ukraina, Ternopil |
| 3 |
Zolushka /Briceni/Cernivci |
91 |
30 |
Ukraina/Mołdawia |
| 4 |
Mlynky (Ml’inki ) |
41 |
20 |
Ukraina, Ternopil |
| 5 |
Kryshtaleva (Kristal’naja) |
22,6 |
20 |
Ukraina, Ternopil |
| 6 |
Sistema Kulogorskaya-Troya |
16,2 |
18 |
Rosja, Archangielsk |
| 7 |
Spipola-Aquafredda |
10,4 |
0 |
Włochy |
| 8 |
D.C. Jester Cave System |
10 |
10 |
USA, Oklahoma |
| 9 |
Sistema Olimpiyskaya-Lomonosovskaya |
9,1 |
32 |
Rosja, Archangielsk |
| 10 |
Slavka Ukraine |
9,1 |
0 |
Ukraina, Ternopil |
| 11 |
Verteba |
8,5 |
0 |
Ukraina, Ternopil |
| 12 |
Cueva del Agua |
8,3 |
0 |
Hiszpania, Andaluzja |
| 13 |
Cater Magara |
7,3 |
50 |
Syria, Raqqah |
| 14 |
Sistema Kumichevka-Vizborovskaya |
7,3 |
24 |
Rosja, Archangielsk |
| 15 |
Parks’ Ranch Cave |
6,6 |
30 |
USA, Nowy Meksyk |
| 16 |
Konstitutionaya |
6,1 |
32 |
Rosja, Archangielsk |
| 17 |
Kungur Ice Cave |
5,7 |
32 |
Rosja, Archangielsk |
| 18 |
Bukovinka |
5,5 |
0 |
Ukraina, Chernivci |
| 19 |
Selman Cave System |
4,8 |
0 |
USA, Oklahoma |
| 20 |
Severniy Siphon |
4,6 |
25 |
Rosja, Archangielsk |
Największe jaskinie lawowe
| nr |
nazwa jaskini |
dług/km |
deniw/m |
położenie jask. |
| 1 |
Kazumura Cave |
65,5 |
1102 |
U.S.A. Hawaje |
| 2 |
Kipuka Kanohina (Kula Kai Caverns) |
46,2 |
232 |
U.S.A. Hawaje |
| 3 |
Hualalai Ranch Cave |
27,8 |
442 |
U.S.A. Hawaje |
| 4 |
Emesine Cave (1881 System) |
20,7 |
437 |
U.S.A. Hawaje |
| 5 |
Cueva del Viento-cueva del Sobrado |
17 |
560 |
Hiszpania Teneryfa |
Duże jaskinie lawowe, inne kraje
| nr |
nazwa jaskini |
dług/km |
deniw/m |
położenie jaskini |
| 1 |
Cueva del Viento-cueva del Sobrado |
17 |
560 |
Hiszpania, Teneryfa |
| 2 |
Bilemot Gul |
11,7 |
0 |
Korea, Isla Cheju |
| 3 |
Leviathan |
9,2 |
408 |
Kenya, Chyulu Hills |
| 4 |
Manjang Gul |
8,9 |
0 |
Korea, Isla Cheju |
| 5 |
Roiho Cave System |
6,5 |
0 |
Chile, Easter Island |
| 6 |
Cueva de Don Justo |
6,3 |
143 |
Hiszpania, El Hierro Island |
| 7 |
Ferrocarril-Mina Inferior |
6,2 |
72 |
Meksyk, Morelos |
| 8 |
Cueva de los Verdes |
6,1 |
0 |
Hiszpania, Lanzarote |
| 9 |
Gruta das Torres Pico |
5,4 |
0 |
Portugalia, Azory |
| 10 |
Xiao Zhai Tiankeng Dong |
5,2 |
111 |
Chiny, Chongqing |
| 11 |
Laufbalavatn |
5 |
0 |
Islandia |
| 12 |
Surtshellir-Stepanshellir, Hulduhellir |
5 |
0 |
Islandia |
| 13 |
Ubuvumo Bibihonga |
4,5 |
0 |
Rwanda, Rubavu |
| 14 |
Ana Pe’ape’a at Salamumu |
3,5 |
74 |
Samoa, Upolu Island |
| 15 |
Cueva del Cascajo |
3 |
0 |
Ekwador, Galapagos |
| 16 |
Pango ya Moshi (Cloud Cave) |
3 |
0 |
Kenia, Chyulu |
| 17 |
Mitsuike-Ana |
2,2 |
0 |
Japonia, Shizuoka |
Największe jaskinie nadmorskie
| nr |
nazwa jaskini |
dług/m |
połozenie jask. |
| 1 |
Sea Lion Cave |
401 |
USA, Oregon |
| 2 |
Painted Cave |
374 |
USA, California |
| 3 |
Waiahuakua Cave |
352 |
USA, Hawaje |
| 4 |
Cueva Tres Pisos |
316 |
Meksyk,California |
| 5 |
Holl o Boadie |
300 |
UK, Islands Szkocja |
| 6 |
Waiwaipuhi Cave |
290 |
USA, Hawaje |
| 7 |
Puffgin Grotto |
287 |
USA, Alaska |
| 8 |
Sunbeam Cave |
270 |
Meksyk, Baja |
| 9 |
Catacombs Cave |
246 |
USA, California |
| 10 |
Cathedral Cave |
241 |
USA, California |
Największe jaskinie podwodne
| nr |
nazwa jaskini |
dług/km |
głeb/m |
położenie jask. |
| 1 |
Sistema Ox Bel Ha |
233 |
35 |
Meksyk, Quintana Roo |
| 2 |
Sistema Sac Actun |
215,4 |
101 |
Meksyk, Quintana Roo |
| 3 |
Sistema Dos Ojos |
81,9 |
119 |
Meksyk, Quintana Roo |
| 4 |
Sistema K’oox Baal – Sistema |
56,5 |
26 |
Meksyk, Quintana Roo |
| 5 |
Wakulla-Leon Sinks System |
51,5 |
106 |
USA, Florida Leon |
| 6 |
Cenote Xunaan Ha |
51,4 |
27 |
Meksyk, Quintana Roo |
| 7 |
Sistema Toh Ha |
30,3 |
12 |
Meksyk, Quintana Roo |
| 8 |
Sistema Caracol |
27 |
? |
Meksyk, Quintana Roo |
| 9 |
Sistema Naranjal |
24,4 |
35 |
Meksyk, Quintana Roo |
| 10 |
Beacon Woods – Waynes World System |
18,3 |
49 |
USA, Florida |
Duże jaskinie podwodne, inne kraje
| nr |
nazwa jaskini |
dług/km |
głęb/m |
położenie jask. |
| 1 |
Cova de sa Gleda – Camp des Pou |
13,5 |
25 |
Hiszpania |
| 2 |
Lucayan Caverns |
9,1 |
? |
Bahamy |
| 3 |
Tank Cave |
8 |
? |
Australia |
| 4 |
Grotta della Utopia |
6,6 |
? |
Włochy |
| 5 |
Three Island Cave |
6,5 |
11 |
Kanada |
| 6 |
Bananeira Cave |
6,4 |
? |
Brazylia |
| 7 |
Doux de Coly |
6 |
? |
Francja |
| 8 |
Moinar Janos Cave |
4 |
72 |
Węgry |
| 9 |
Ordinskaya Cave (Gipsowa) |
3,2 |
50 |
Rosja |
| 10 |
Giant Cave |
3,1 |
? |
Belize |
| 11 |
King Pot – Keld Head |
3 |
? |
Wielka Brytania |
| 12 |
Mirial |
2,1 |
? |
Libja |
Najgłębsze studnie jaskiniowe
| nr |
nazwa |
głęb/m |
położenie |
| 1 |
Vrtoglavica |
603 |
Słowenia |
| 2 |
Patkov gust |
553 |
Chorwacja |
| 3 |
Da Keng |
519 |
Chiny |
| 4 |
Lukina jama |
516 |
Chorwacja |
| 5 |
Velebita |
513 |
Chorwacja |
| 6 |
Brezno pod velbom |
501 |
słowenia |
| 7 |
Abisso Firn |
495 |
Włochy |
| 8 |
Miao Keng |
491 |
Chiny |
| 9 |
Melkboden-Eishohle |
451 |
Austria |
| 10 |
Hollenhohle Hades |
425 |
Austria |
| 11 |
Baiyu Dong |
424 |
Chiny |
| 12 |
Meduza (Bojim-bojim shaft) |
420 |
Chorwacja |
| 13 |
Abisso di Monte Novegno |
418 |
Włochy |
| 14 |
Miny |
417 |
Papua Nowa Gwinea |
| 15 |
El Sotano (de El Barro) |
410 |
Meksyk |
| 16 |
Abatz |
410 |
Gruzja |
Największe sale jaskiniowe
| nr |
nazwa |
pow/m. kw. |
rozm. dług/szer/wys |
położenie |
| 1 |
Hang Son Doong |
700 000 |
5200 x 150 x 200 |
Wietnam |
| 2 |
Deer Cave |
162 700 |
700 x 400 x 70 |
Malezja |
| 3 |
Miaos Room – Gebihe system |
150 500 |
700 x 210 x 80 |
Chiny |
| 4 |
Tlamanictli (TZ1) |
125 000 |
250 x 500 |
Meksyk |
| 5 |
Xiniu (Rhino) |
80 000 |
400 x 200 |
Chiny |
| 6 |
Torca del Carlista – La Grand Sala GEV |
76 620 |
520 x 240 |
Hiszpania |
| 7 |
One big room |
70 000 |
? |
Laos |
| 8 |
Sistema TZ2-TZ7 |
60,000 |
200 x 300 |
Meksyk |
| 9 |
Sala Gigantilo |
59 600 |
530 x 110 x 35 |
Rumunia |
| 10 |
Majlis al Jinn – Majlis al Jinn |
58 000 |
? |
Oman |
| 11 |
Whiterock Cave |
58 000 |
300 x 200 x 100 |
Malezja |
| 12 |
Pierre Saint Martin – Salle de la Verna |
51 000 |
255 x 245 x 180 |
Francja |
| 13 |
Belize Chamber – Actun Tun Kul |
50 050 |
? |
Belize |
| 14 |
Salle de l’Eclipse – Gouffe des Partages |
48 300 |
330 x 140 x 40 |
Francja |
| 15 |
Salle Tuke – Reseau Minye – Tevi Oro |
48 000 |
240x200x130 |
N.Gwinea |
