Jurajskie jaskinie turystyczne

Na terenie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej jest udostępnionych kilka jaskiń do zorganizowanego i indywidualnego ruchu turystycznego. Wszystkie jaskinie zwiedza się z przewodnikiem a wejście jest płatne. Jaskinie turystyczne Jury oprócz jednej są zlokalizowane w okolicach Krakowa. W dniu 18 maja 2012 r. została otwarta dla ruchu turystycznego Jaskinia Głęboka która, znajduje się w Podlesicach.
Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego znajdują się dwie jaskinie turystyczne.

Jaskinia Ciemna

Jaskinia znajduje się w Dolinie Prądnika tuż za Ojcowem, w zboczach Góry Koronnej. Do otworu prowadzi znakowana ścieżka turystyczna na jej początku kupuje się bilety wstępu. Ciekawostką jest to, że jaskinię zwiedzało się już na początku XX w przy oświetleniu elektrycznym, a dziś przy świecach. Oczywiście można użyć własną latarkę.

Jaskinia ta ma bardzo prosty układ, praktycznie jest to jedna duża sala o długości 80 m przy szerokości do 20 m i wysokości 10 m. Jest to największa sala jaskiniowa na Jurze, w jej kubaturze nacieki zajmują niewiele miejsca bo w większości zostały zniszczone.
Końcowa część sali przechodzi w korytarz, tu można zaobserwować kotły wirowe. Dalej korytarz obniża się i biegnie jeszcze przez 50 m.Całkowita długość jaskini to 209 m. Jaskinia ta od wieków była główną atrakcją Ojcowa, obecnie rolę tą pełni Jaskinia Łokietka.

Jaskinię odwiedził ją dwukrotnie Stanisław Staszic w roku 1798 i 1805, oraz Hugo Kołłątaj i wiele innych znaczących postaci tamtych czasów.W roku 1787 zwiedzał ją król August Poniatowski dla niego we wnętrzu jaskini urządzono nawet koncert muzyczny. Jaskinia Ciemna po raz pierwszy została wzmiankowana w roku 1691 przez Sebastiana Piskorskiego. Jaskinia była miejscem poszukiwań archeologów, znaleziska datowane są na ok. 120 p.n.e. tysięcy lat. Badania archeologiczne prowadził tu Stefan Czarnowski i Stefan Krukowski, Stanisław Kowalski.

Jaskinia Łokietka

Jaskinia znajduje się w obrębie Doliny Sąspowskiej odnogi Doliny Pądnika, na stokach Chełmowej Góry. Jest obok Smoczej Jamy na Wawelu najbardziej znaną jaskinią Polski, w szczególności za sprawą znanej legendy. Do jaskini prowadzi znakowany szlak turystyczny, można do niej dotrzeć z dna Doliny Prądnika, albo lepiej od miejscowości Czajowice położonej blisko drogi głównej Kraków-Olkusz.

Generalnie jaskinia składa się z dwóch dużych komór połączonych krótkimi odcinkami korytarzy. Do sal doprowadza obszerny korytarz od otworu jaskini. Całkowita długość jaskini to 320 m przy deniwelacji 7 m. Jaskinia praktycznie jest całkowicie pozbawiona nacieków występujących tu kiedyś licznie, ściany są mocno okopcone za sprawą używanych tu kiedyś pochodni. Obecnie jaskinia posiada oświetlenie elektryczne.

Jaskinia była dość często odwiedzana od XVIII w, po raz pierwszy została wzmiankowana w roku 1691 przez Sebastiana Piskorskiego. Były tu prowadzone badania archeologiczne przez Jana Zawiszę i Stefana Czarnowskiego pod koniec XIX w, którzy znaleźli liczne kości niedźwiedzia jaskiniowego i ślady bytności człowieka prehistorycznego.

Jaskinia Nietoperzowa

Jaskinia znajduje się w górnej najwyższej części Doliny Będkowskiej, blisko drogi głównej Kraków-Olkusz we wsi Jerzmanowice. Jest usytuowana na terenie prywatnym i zarządza nią właściciel tego terenu. Wstęp do jaskini za opłatą, zwiedzanie odbywa się z przewodnikiem przy świetle elektrycznym.

Nazwę swą zawdzięcza niegdyś zamieszkujących w jej wnętrzu bardzo dużych kolonii nietoperzy. W pewnych okresach, jeszcze przed połową wieku XIX i pod jego koniec były tu wydobywane grube warstwy guana (odchody nietoperzy), używanego do nawożenia pól.

Pierwsza drukowana informacja o tym i zarazem o istnieniu jaskini pochodzi z przewodnika Ambrożego Grabowskiego z okresu połowy wieku XIX. Jaskinia Nietoperzowa jest ciągiem następujących po sobie poziomych i obszernych sal obniżających się ku końcowi o łącznej długości 326 m przy deniwelacji 26 m. W jaskini brak ładnie wykształconych nacieków z ciekawszych form krasowych to liczne kotły wirowe.

Jaskinia była zapewne znana miejscowej ludności i plemionom zamieszkującym te tereny, zajmującym się polowaniem na niedźwiedzie jaskiniowe i inne ssaki. Świadczą o tym bardzo duże znaleziska kłów i inne dowody bytności człowieka prehistorycznego, ujawnione podczas eksploatacji guana i podjętych w tym samym czasie badań archeologicznych. Pierwsze badania tu prowadził w roku 1871 Jan Zawisza, później z początkiem XX w Leon Kozłowski. Po II wojnie światowej badaniem jaskini zajmował się Waldemar Chmielowski.

Jaskinia Wierzchowska
Jaskinia znajduje się w górnej części Doliny Kluczwody blisko drogi Krakow-Olkusz w miejscowości Wierzchowie, gdzie prawie pod otwór można dojechać samochodem. To druga po Jaskini Wiernej i najdłuższa jaskinia turystyczna Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Całkowita długość korytarzy 975 m deniwelacja 25 m, do zwiedzania udostępniono trasę o długości ok 700 m.

Jaskinia posiada aż 3 otwory i ma bardzo zróżnicowany przebieg dość krętych korytarzy i znacznej wielkości komór. Jaskinia nie posiada ładnej szaty naciekowej, pozostały tylko resztki z dawnej świetności. W częściach nie udostępnionych turystycznie a odkrytych stosunkowo niedawno zachowały się ładne i liczne nacieki. Jaskinię zwiedza się przy świetle elektrycznym z przewodnikiem i za opłatą. Jaskinia była już często zwiedzana w drugiej połowie XIX w, znana miejscowej ludności znacznie wcześniej ze względu na dobrze widoczny duży otwór główny.

Prawdopodobnie pierwszy opis ówczesnej jaskini pochodzi z dzieła „Wspomnienia z podróży po kraju” autorstwa Wojciecha Jastrzębowskiego z 1853 r. Wierzchowska Górna była obiektem badan archeologicznych przeprowadzonych przez Jana Zawiszę w latach 70-tych i Gotfryda Ossowskiego w 80-tych XIX w. Odkryto tu ślady bytności człowieka pierwotnego oraz liczne kości zwierząt w tym niedźwiedzia jaskiniowego, hieny, lwa i renifera.

W bliskim sąsiedztwie jest jeszcze jedna ogólnie dostępna i obszerna Jaskinia Mamutowa.

Smocza Jama na Wawelu

To najbardziej znaną jaskinią Polski związana z dobrze znaną legendą. Jest położona we wzgórzu wawelskim tuż nad powierzchnią Wisły. Cała jaskinia ma 276 długości z czego do zwiedzania przeznaczonych jest cześć o długości ok. 81 m. Posiada dwa otwory, sztuczny położony na terenie Wawelu przy Baszcie Złodziejskiej, gdzie rozpoczyna się zwiedzanie oraz drugi naturalny od strony Wisły wyjściowy.

Część przeznaczona do zwiedzania zasadniczo składa się z 3 komór nie do końca naturalnych, mocno przetworzonych. W przeszłości komory jaskini były wykorzystywane do różnych celów gospodarczych w tym i jako zbiornik wody. W roku 1829 do wnętrza grot wzgórza wawelskiego przedostał się Ambroży Grabowski i pierwszy opisał ich wygląd. Starania Grabowskiego doprowadziły do udostępnienia Smoczej Jamy do zwiedzania w latach 1843–1846.

Boczne odgałęzienia składają się z dwóch części, mają łącznie prawie 200 m, posiadają zupełnie inny charakter, są to ciągi niezwykle ciasne i błotniste, częściowo zalane wodą. Korytarze te dostępne są tylko dla grotołazów i wchodzą jeszcze bardziej w głąb wzgórza wawelskiego. Partie odchodzące z drugiej komory zostały odkryte w 1983 r. po wcześniejszym sztucznym przebiciu 4 metrowego korytarza w roku 1974 i mają długość 140 m.

Jaskinia Głęboka

Jedyna jaskinia turystyczna Jury położona z dala okolic Krakowa znajduje się na Górze Zborów w Podlesicach koło Kroczyc. Otwór główny jaskini znajdują się u podstawy nieczynnego kamieniołomu i zostały odkryte w 1942 r. podczas eksploatacji wapienia, z samej groty był wydobywany kalcyt przez co została częściowo zniszczona i oszpecona.

W maju 2012 r. jaskinia została otwarta do ruchu turystycznego. Próby udostępnienia mają długą historię i sięgają początku lat 70-tych ubiegłego stulecia. Obecnie w jaskini jest zainstalowane oświetlenie elektryczne, zostały też wykonane nowe schody i ścieżki.

Jaskinia pierwotnie była zwiedzana do końca dużej pochyłej sali, obecnie po wykonaniu przekopu w ciągach odchodzących w bok od otworu wejściowego można łatwo dotrzeć do najdalszych jej fragmentów i zarazem najładniejszych. Całkowita długość jaskini to 175 m